Ο Άγιος Νικόλαος αποτελεί τον πυρήνα μιας ομάδας περίπου 30 χωριών και οικισμών που συνθέτουν αυτή την περιοχή του Λασιθίου.

Άγιος Νικόλαος, μία μικρή πόλη με επιβλητική ιστορία, που καθηλώνει. Στη σημερινή θέση του Αγίου Νικολάου βρισκόταν στην Αρχαιότητα η πόλη “Λατώ προς Καμάρα”, επίνειο της ‘‘Λατούς προς Ετέραν’’. Μία πόλη που άκμασε στους αρχαϊκούς, κλασικούς, αλλά και ρωμαϊκούς χρόνους. Είχε το δικό της νόμισμα και το λιμάνι της μοιάζει να παίζει βασικό ρόλο στην εμπορική δραστηριότητα από εκείνα τα αρχαία χρόνια. Συγκεκριμένα, η “Λατώ προς Καμάρα” έζησε την μεγαλύτερη ακμή της περίπου το 800-700 π.Χ., ελέγχοντας ολόκληρη την γύρω περιοχή. Οι πληροφορίες μαρτυρούν, ότι η ιστορία του σημερινού Αγίου Νικολάου, αρχίζει να γράφεται από την πτώση της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας (1204) και μετά, όταν η Κρήτη πουλιέται στους Ενετούς. Ωστόσο, λίγο πριν της εγκαθίδρυσή τους στο νησί, Γενοβέζοι πειρατές λυμαίνονται στα κρητικά εδάφη. Το 1206 ο Ερρίκος Πεσκατόρε χτίζει ένα πομπώδες φρούριο σε ένα ψηλό λόφο, στον κόλπο της περιοχής. Λόγω της εντυπωσιακής θέας που έβλεπε κανείς από εκεί, ονομάστηκε “Mirabello”, που σημαίνει ωραία θέα. Καταλυτικό ρόλο έπαιξε η ονομασία αυτή, καθώς μέχρι και σήμερα έχει μείνει η ονομασία Μιραμπέλλο, όπου αναφέρεται σε ολόκληρη την επαρχία. Λίγα χρόνια αργότερα, το φρούριο λεηλατείται ολοσχερώς από τους Οθωμανούς.

Το λιμάνι του Αγίου Νικολάου δεν έπαιξε σημαντικό ρόλο, όμως, μόνο στα χρόνια της Ενετοκρατίας. Ολόκληρη η πόλη επιβίωνε και άκμαζε από την φήμη, που τόσα χρόνια είχε αποκτήσει το λιμάνι, κάτι που ωφέλησε και στην έναρξη της τουριστικής ανάπτυξης του Αγίου Νικολάου. Στις αρχές του 1960, το πρώτο ξενοδοχείο πολυτελείας, ονόματι ‘’Minos Beach’’, χτίζεται στο κέντρο της πόλης και μία πρώιμη τουριστική ανάπτυξη έχει ήδη θεμελιωθεί. Άξιο να σημειωθεί κρίνεται, πως ο Άγιος Νικόλαος είναι η πρώτη περιοχή που αναπτύχθηκε τουριστικά, σε ολόκληρη την Κρήτη και μετέπειτα ακολούθησαν τα δυτικότερα τμήματα του νησιού.

Μία νέα εποχή, για τα δεδομένα της ήρεμης πόλης, ξεκινά. Τη δεκαετία του 1960 χτίζεται το ξενοδοχείο ‘’Ariadni’’ και σειρά παίρνουν τα, ‘’Mirabello Beach’’ και ‘’Elounda Beach’’, των οποίων η λειτουργία συνεχίζεται μέχρι και σήμερα. Στο κέντρο του Αγίου Νικολάου την δεκαετία του 1970 χτίζονται τα ξενοδοχεία, ‘’Coral’’, ‘’Ermis’’ και “Rea” (σήμερα “Mistral”), όπου μέχρι και τώρα, πληρούν τις σύγχρονες προδιαγραφές μίας πολυτελούς διαμονής. Η δεκαετία του 1980 προσφέρει ακόμη μεγαλύτερη ανάπτυξη στον Άγιο Νικόλαο, καθώς κατασκευάζονται μεγαλύτερες ξενοδοχειακές μονάδες, τόσο εντός όσο και στα περίχωρα της πόλης. Παράλληλα, αναπτύσσεται και η περιοχή της Ελούντας, με την φήμη των πολυτελών ξενοδοχειακών μονάδων της, να την κάνουν γνωστή παγκοσμίως. Ακολουθούν το Σίσι και το Καλό Χωριό, τα οποία γνώρισαν ξενοδοχειακή ανάπτυξη, στα τέλη της δεκαετίας του 1980.

Η τουριστική ανάπτυξη του δήμου, είχε σαν αποτέλεσμα, το 1990, την ίδρυση της Ανώτατης Σχολής Τουριστικών Επαγγελμάτων Κρήτης (ΑΣΤΕΚ), η οποία βρίσκεται μέχρι και σήμερα, στην πόλη του Αγίου Νικολάου και φιλοξενεί φοιτητές από όλη την Ελλάδα. Αυτή την στιγμή, ο τουρισμός στον Άγιο Νικόλαο έχει αναπτυχθεί και στην ενδοχώρα του Δήμου, όπου παρατηρείται ραγδαία εξέλιξη σε εναλλακτικές μορφές τουρισμού.

Ο Άγιος Νικόλαος σε νούμερα

Ο Άγιος Νικόλαος οφείλει το όνομα του στην ιστορική εκκλησία του Αγίου Νικολάου στον Όρμο

Σύμφωνα με την απογραφή του 2011, ο δήμος έχει 27,074 κατοίκους.